Η αφόρητη ησυχία της Μοναξιάς

Σε πολλές γλώσσες του κόσμου η μοναξιά εξισώνεται με τον πόνο. «Πληγώθηκα», «μου ράγισες την καρδιά» είναι συνήθεις σχετικές εκφράσεις (Γαλανάκη, 2014). Η μοναξιά είναι ένα αρνητικό συναίσθημα που δείχνει την έλλειψη της αναγκαίας ή επιθυμητής ανθρώπινης επαφής, συμβάλλοντας στη δημιουργία συναισθημάτων άγχους αλλά και κατάθλιψης. Στη Βρετανία μάλιστα, περίπου 200.000 ηλικιωμένοι στη χώρα δεν έχουν μιλήσει με κάποιο φίλο ή συγγενή τους για τουλάχιστον ένα μήνα. Στην Ιαπωνία οι γυναίκες σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι οι άντρες, υποφέρουν από απομόνωση και ο αριθμός των αυτοκτονιών αυξάνεται. Αυτές οι παρατηρήσεις είναι και ο λόγος που οι δυο αυτές χώρες θέσπισαν Υπουργεία Μοναξιάς, δημιουργώντας ειδικές δραστηριότητες και forum συζήτησης με σκοπό κυρίως της καταπολέμησης της κατάθλιψης.  Η Ελλάδα σύμφωνα με το Κοινό Κέντρο Ερευνών (Joint Research Centre-JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη στο υποκειμενικό αίσθημα μοναξιάς των ανθρώπων.

Ο κάθε άνθρωπος βιώνει πολύ διαφορετικά την αίσθηση του να είναι μόνος, ανάλογα με τα συναισθήματα που φέρει η κατάστασή του, με τη χρονική διάρκεια της μοναξιάς, με το αν είναι μια επιλογή ή όχι (Lake, 2000). Η Γερμανίδα ψυχίατρος Frieda Fromm-Reichmann αναφέρει χαρακτηριστικά ότι: «H αληθινή μοναξιά… κάνει τους ανθρώπους που υποφέρουν από αυτήν συναισθηματικά παράλυτους και αβοήθητους. Η μοναξιά φαίνεται να είναι μια τόσο επώδυνη, τρομακτική εμπειρία, που οι άνθρωποι κάνουν πρακτικά ό,τι μπορούν για να την αποφύγουν.» Η Melanie Klein (1963), θεωρεί ότι το συναίσθημα της μοναξιάς οφείλεται στη νοσταλγία για την αρχική σχέση με τη μητέρα και το συναίσθημα αυτό αποτελεί εμπόδιο για τις σχέσεις αγάπης.

Στους ενηλίκους η χρόνια μοναξιά έχει βρεθεί ότι συνδέεται με πολλά προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας. Τέτοια προβλήματα είναι η κατάθλιψη, το άγχος, η κόπωση, διάφορες ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, τα σωματικά συμπτώματα (π.χ. ραχιαλγία, κεφαλαλγία, ναυτία, ταχυπαλμία), οι σωματικές ασθένειες (π.χ. υπέρταση, διαταραχές στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, καρκίνος, νόσος Alzheimer), η μεγάλη κατανάλωση ηρεμιστικών και υπνωτικών χαπιών, οι διαταραχές ύπνου και διατροφής, η παχυσαρκία, η υψηλή συχνότητα αναζήτησης ιατρικής βοήθειας, η χρήση αλκοόλ και ο αλκοολισμός, τα προβλήματα μνήμης, υψηλά ποσοστά αυτοκτονίας και υψηλή θνησιμότητα. Γενικά, η μοναξιά στους ενηλίκους σχετίζεται με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, την ενοχή, την αρνητική συναισθηματική διάθεση, τη σκέψη για τις χαμένες ευκαιρίες της ζωής και άλλες παρόμοιες εμπειρίες. Είναι ένας αρνητικός φακός μέσα από τον οποίο οι άνθρωποι κοιτούν τον κόσμο (Γαλανάκη, 2014).

Η μοναξιά είναι συχνότερη μεταξύ των ομάδων χαμηλού εισοδήματος και των ατόμων με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και μεταξύ των εφήβων κα των ηλικιωμένων ατόμων (Cacioppo et al., 2006). «Η μοναξιά είναι ένα διαδεδομένο ψυχοκοινωνικό φαινόμενο με βαθιές συνέπειες στην υγεία και τη συνολική ευημερία των ηλικιωμένων ενηλίκων, τόσο κατά τη της διάρκεια ζωής τους όσο και προς το τέλος οπότε κορυφώνεται», δήλωσε η επικεφαλής της έρευνας Δρ Nauzley Abedini, MD, MSc, στο Πανεπιστημίου του Michigan. Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, η συνταξιοδότηση, η μείωση της κινητικότητας, η αύξηση των ασθενειών και των αναπηριών, καθώς και η απώλεια του συντρόφου και άλλων μελών του κοινωνικού κύκλου, έχει διαπιστωθεί ότι αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση προβλημάτων ψυχικής υγείας  (Coyle & Dugan, 2012). Η μοναξιά που νιώθουν οι ηλικιωμένοι είναι συχνά σιωπηλή και δε μοιράζεται, γιατί το να παραδεχτεί κανείς δημοσίως ότι τη νιώθει ίσως αποτελεί και κοινωνικό στίγμα (Booth 1997: 23). Αναφορικά με τις επιπτώσεις της μοναξιάς στην ψυχική υγεία υφίστανται συσχετίσεις με υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης (Golden et al., 2009). Επίσης, σύμφωνα με άλλη έρευνα του Καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγου John Cacioppo, οι πιθανότητες για πρόωρο θάνατο των ηλικιωμένων αυξάνονται κατά 14% όταν βιώνουν έντονα συναισθήματα μοναξιάς (Harms 2014).

Το αίσθημα της μοναξιάς πρέπει να λειτουργεί ως καπνός πριν από τη μεγάλη φωτιά, να βοηθάει το άτομο και τους οικείους του να υιοθετούν μια πιο ενεργητική στάση κινητοποιώντας τους. O Freud (1920/1955) ανέφερε ότι η συνθήκη που ανακουφίζει τη μοναξιά είναι η σύνδεση και ο κοινωνικός δεσµός (Rook, 1984). Υπό την εξελικτική οπτική, η μοναξιά μπορεί να θεωρηθεί ως ένας μηχανισμός άμυνας, ο οποίος μέσω της κινητοποίησης προς αναζήτηση της εγγύτητας οδηγεί στην επιβίωση και εξέλιξη του ανθρώπινου είδους (Bowlby, 1973). Στον αντίποδα της μοναξιάς βρίσκεται ο έρωτας, ως η δύναμη που συνέχει και διατηρεί τα πάντα. (Γαλανάκη, 2014).

Συνεπώς, στο σύγχρονο κόσμο αποτελούν ζητούμενο οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, στην αύξηση των ευκαιριών για κοινωνική αλληλεπίδραση και στην αλλαγή της μη προσαρμοστικής σκέψης. Συγκεκριμένα, οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αλλαγή αυτού του μοντέλου σκέψης της αυτο-εκπλήρωσης, ξεκινούν από την εκπαίδευση των ανθρώπων, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν τις αρνητικές σκέψεις, όταν συμβαίνουν. Η αναγνώριση των αρνητικών σκέψεων είναι η αρχή, ώστε να αξιολογηθεί η ρεαλιστικότητα και να αντικατασταθούν οι αρνητικές σκέψεις με άλλες, περισσότερο βοηθητικές, της αυτοεκτίμησης και της αυτοπραγμάτωσης. Σε περίπτωση που οι αρνητικές σκέψεις εμμένουν και η μοναξιά σας κατακλύζει, μη διστάσετε να απευθυνθείτε σε έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας.