ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΕΓΚΑΙΡΟΣ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ, ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Οι γονείς είναι συνήθως οι πρώτοι που παρατηρούν ότι τα παιδιά τους δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο κοινωνικό περιβάλλον και διαφέρουν αφενός ως προς τον ρυθμό της ανάπτυξης αφετέρου ως προς τις ανάγκες τους από τα υπόλοιπα παιδιά της ίδιας ηλικίας με αυτά. Αργότερα, οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι που εντοπίζουν τις δυσκολίες μάθησης και συμπεριφοράς των παιδιών αυτών στο σχολικό τους περιβάλλον, χρειάζονται τις κατάλληλες πληροφορίες για να σκιαγραφήσουν το ψυχοκοινωνικό προφίλ τους, προκειμένου να προσφέρουν τις κατάλληλες εκπαιδευτικές υπηρεσίες.

Εκτιμάται ότι το ποσοστό των παιδιών σχολικής ηλικίας που εμφανίζουν Μαθησιακές Δυσκολίες (Μ.Δ.) κυμαίνεται από 5% έως 15%, ανάλογα με τους ορισμούς και τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται από τα διάφορα συστήματα ταξινόμησης (1). Εκτιμάται επίσης ότι το 80% των μαθητών με Μ.Δ. αντιμετωπίζουν κυρίως προβλήματα στην ανάγνωση (δυσλεξία). Η δυσλεξία επηρεάζει τα αγόρια και τα κορίτσια εξίσου (1). Τρία στα τέσσερα παιδιά με Μ.Δ. (το 75%) έχουν ταυτόχρονα είτε κάποια ακόμη νευροαναπτυξιακή διαταραχή (π.χ. ΔΕΠ-Υ)  είτε διαταραχή άγχους (1,5,7).

Το 1963 στο Σικάγο, ο Kirk, κατανοεί το αρνητικό κοινωνικό αποτύπωμα (στιγματισμός, περιθωριοποίηση) και αποτέλεσμα (ελλιπής παροχή κατάλληλων εκπαιδευτικών υπηρεσιών) των ιατρικών όρων που χρησιμοποιούνταν για να εξηγήσουν τη χαμηλή σχολική επίδοση (όπως «ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία»), λαμβάνει σοβαρά υπόψη του το ψυχοπαιδαγωγικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του και προτείνει για πρώτη φορά τον όρο «μαθησιακές δυσκολίες». Ο όρος αυτός γίνεται αποδεκτός από τα μέλη του συνδέσμου γονέων των παιδιών με Μ.Δ. (Association for Children with Learning Disabilities) και το 1965 εντάσσεται στον χώρο της Ειδικής Αγωγής από το International Council for Exceptional Children των Η.Π.Α. (4).

Οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (1,2,3,4) είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μια ποικιλία διαταραχών που εκφράζονται με συγκεκριμένες δυσκολίες στην απόκτηση και στη χρήση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης, της ορθογραφίας, της γραπτής έκφρασης, των μαθηματικών πράξεων και της συλλογιστικής επίλυσης προβλημάτων. Αυτές οι διαταραχές οφείλονται στον διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος και «συνοδεύουν» το άτομο σε όλη του τη ζωή.

Τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες έχουν φυσιολογική νοημοσύνη και διαθέτουν πολλά χαρίσματα. Με την κατάλληλη ψυχοκοινωνική και ειδική εκπαιδευτική υποστήριξη, μπορούν να επιτύχουν στη σχολική, την επαγγελματική και την προσωπική τους ζωή.

Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά ενθαρρύνοντάς τα να επενδύσουν στα δυνατά τους σημεία, αναγνωρίζοντας και σεβόμενοι πλήρως τις αδυναμίες τους, κατανοώντας το εκπαιδευτικό σύστημα και, σε συνεργασία με την ομάδα της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Ψυχολογίας, παρέχοντάς τους την ολοκληρωμένη, ειδική κι εξατομικευμένη ψυχοπαιδαγωγική στήριξη που χρειάζονται.

Ειδικοί τύποι μαθησιακών δυσκολιών (1):

• Δυσλεξία: Εκδηλώνεται σε διάφορους βαθμούς σοβαρότητας και χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην ακριβή και ευχερή αναγνώριση λέξεων, στην ορθογραφία και στις ικανότητες αποκωδικοποίησης.  Η δυσλεξία δεν είναι αποτέλεσμα έλλειψης κινήτρων, αισθητηριακών ανεπαρκειών ή μειωμένων περιβαλλοντικών ευκαιριών.
• Δυσαριθμησία: Η δυσαριθμησία περιλαμβάνει δυσκολίες  στην εκμάθηση μαθηματικών εννοιών, δυσκολία στη συγκράτηση μαθηματικών δεδομένων,  δυσκολία στην κατανόηση των μαθηματικών συμβόλων, δυσκολία στην επίλυση μαθηματικών προβλημάτων, δυσκολία στην κατανόηση της χρονικής ακολουθίας των γεγονότων αλλά ακόμη και  δυσκολίες σε χρηματικές συναλλαγές.
• Δυσγραφία: Τα άτομα που έχουν διάγνωση δυσγραφίας συνήθως έχουν έναν συνδυασμό δυσκολιών στην γραπτή έκφραση, όπως αποδεικνύεται από τα γραμματικά λάθη και τα λάθη στη στίξη στο πλαίσιο των προτάσεών τους, τη φτωχή οργάνωση της παραγράφου, τα πολλαπλά ορθογραφικά λάθη και την υπερβολικά φτωχή καλλιγραφία
• Δυσπραξία: Πρόκειται για διαταραχή με κύριο χαρακτηριστικό σοβαρή βλάβη στην ανάπτυξη του κινητικού συντονισμού που δεν εξηγείται από νοητική καθυστέρηση ή κάποια σωματική ανεπάρκεια.  Στη δυσπραξία υφίστανται δυσκολίες στη αδρή κινητικότητα (περπάτημα κ.α.), προβλήματα στη λεπτή κινητικότητα (δυσκολίες συντονισμού δακτύλων) αλλά και οπτικοκινητικά προβλήματα (δυσκολίες στο πιάσιμο της μπάλας κ.α.)
• Μη λεκτική μαθησιακή δυσκολία: Το άτομο με μη λεκτική μαθησιακή δυσκολία έχει δυσκολία στην ερμηνεία των μη λεκτικών στοιχείων όπως η οπτική-χωρική οργάνωση, ο κινητικός συντονισμός, οι ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες εξαιτίας προβλημάτων στην κατανόηση ασαφών κοινωνικών σημάτων και υπονοούμενων).

Οι βασικότερες αιτίες που έχουν προταθεί είναι οι εξής (1,4,6,9):

• Η γενετική μεταβίβαση: περίπου το 50% των δυσλεξικών γονέων έχουν παιδιά με δυσλεξία
• Η νευροτυπικά διαφοροποιημένη δομή και σε συγκεκριμένες περιοχές ελλιπής λειτουργία του εγκεφάλου: οι μαθητές με Μ.Δ. μαθαίνουν διαφορετικά αφού οι εγκέφαλοί τους διαφοροποιούνται
• Το έλλειμμα στη φωνολογία: αδυναμία σύνδεσης ήχου και αντίστοιχου γράμματος που οδηγεί σε προβλήματα με την ανάγνωση
• Τα ελλείμματα στην προσοχή, στην αντιληπτική και γνωστική-μεταγνωστική διαδικασία της επεξεργασίας των πληροφοριών που οδηγούν σε αδυναμίες μνήμης-μάθησης και χαμηλή σχολική επίδοση.

Η έννοια Προβλήματα Συμπεριφοράς (1,4,5) είναι ένας όρος «ομπρέλα», καθώς εμπεριέχει τα εσωτερικευμένα προβλήματα που παρεμποδίζουν το παιδί να ζει αρμονικά με τον εαυτό του και τα εξωτερικευμένα προβλήματα που δεν επιτρέπουν στο παιδί να ζει αρμονικά με τους άλλους. Πιο συγκεκριμένα ο όρος αυτός αναφέρεται στο παιδί που αδυνατεί να νιώσει ψυχικά γαλήνιο και να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντός του, περιορίζοντας την ψυχοκοινωνική, τη σχολική και την επαγγελματική του επιτυχία.

Τα εσωτερικευμένα προβλήματα περιλαμβάνουν μια μεγάλη ποικιλία συμπτωμάτων τα οποία εμφανίζονται εντός του εαυτού. Η αρνητική συναισθηματικότητα είναι ο κοινός παράγοντας που διαπερνά τις αγχώδεις διαταραχές και την κατάθλιψη στην παιδική και εφηβική ηλικία. 

Τα εξωτερικευμένα προβλήματα περιλαμβάνουν συμπεριφορές εμφανείς, θορυβώδεις, διασπαστικές, έντονες και συχνά σωματικά και λεκτικά εκφοβιστικές. Τα παιδιά και οι έφηβοι με προβλήματα εξωτερίκευσης ενδέχεται να είναι επιθετικά, προκλητικά, να εμπλέκονται σε φιλονικίες, να διακρίνονται για τα υψηλά επίπεδα ενεργητικότητας και παρορμητικότητας.

Συχνότερα εμφανιζόμενα προβλήματα συμπεριφοράς παιδιών κι εφήβων (1,4,5):

• Άγχος (ανησυχία για μελλοντικά γεγονότα, προβληματισμός και ενοχές για παρελθούσα συμπεριφορά, διαρκής ανάγκη για επιβεβαίωση, νευρικότητα, φοβίες)
• Κατάθλιψη (μελαγχολία, δειλία, απόγνωση, απελπισία, αναξιότητα)
• ΔΕΠ-Υ (παρορμητικότητα, υπερκινητικότητα, δυσκολίες στη συγκέντρωση)
• Επιθετικότητα (φιλονικία, εκφοβισμός, σωματική βία))
• Παραβατικότητα (κλοπή, σκασιαρχείο, κακοί φίλοι, ψέματα)
• Εθισμός στο διαδίκτυο

Μαθησιακές Δυσκολίες και συνυπάρχοντα Προβλήματα Συμπεριφοράς (1,4,7):

Οι μαθησιακές δυσκολίες  συχνά συνυπάρχουν και με άλλες ψυχολογικού τύπου δυσκολίες, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις  διαταραχές, οι φοβίες και άλλες συναισθηματικές διαταραχές. Τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες θέτουν χαμηλούς στόχους για τους εαυτούς τους, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, έντονο το αίσθημα της ντροπής, της αποτυχίας και ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες.

Γενικά στα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να συνυπάρχουν διαταραχές όπως:

• Άγχος. Το άγχος είναι το πιο συχνό συναίσθημα των ατόμων με Μαθησιακές Δυσκολίες. Τα παιδιά νιώθουν ανησυχία για μελλοντικά γεγονότα, προβληματισμούς και ενοχές για παρελθούσες συμπεριφορές, διαρκή ανάγκη για επιβεβαίωση, νευρικότητα και φοβίες.
• Κατάθλιψη. Τα παιδιά αυτά νιώθουν θλίψη, μελαγχολία, δειλία, απόγνωση, απελπισία και αναξιότητα, εξαιτίας κυρίως των αποτυχιών και των απογοητεύσεων στο σχολείο. 
• ΔΕΠ-Υ. Τα παιδιά εμφανίζουν παρορμητικότητα, δυσκολίες στη συγκέντρωση, συναισθηματική διέγερση, χαμηλή αντοχή στην αποτυχία, μη συμμόρφωση σε περιορισμούς και απαγορεύσεις.
• Επιθετικότητα. Έχει παρατηρηθεί ότι η  σχολική αποτυχία που βιώνουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική οργή είτε προς τον εαυτό τους ή προς τους άλλους. Παρατηρείται επίσης έντονη φιλονικία, εκφοβισμός και σωματική βία.
• Παραβατικότητα.  Οι έφηβοι με Μαθησιακές Δυσκολίες κατά μεγάλο ποσοστό εμφανίζουν υψηλά ποσοστά εγκατάλειψης του σχολείο και παραβατικής συμπεριφοράς  (κλοπή, σκασιαρχείο, κακοί φίλοι, ψέματα) σε σύγκριση με τους συνομήλικους του χωρίς Μαθησιακές Δυσκολίες.

Φιλοσοφία και πρακτική της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Ψυχολογίας

Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που ακολουθούνται από τους επιστήμονες της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Ψυχολογίας  βασίζονται σε  επιστημονικά τεκμηριωμένες και ειδικές ψυχοπαιδαγωγικές μεθόδους που εστιάζουν στις βιο-ψυχοκοινωνικές και εκπαιδευτικές ανάγκες του κάθε παιδιού ξεχωριστά. Σκοπός των παρεμβάσεων αυτών είναι η αντιμετώπιση των ειδικών δυσκολιών μάθησης ή/και προβλημάτων συμπεριφοράς, η υποστήριξη της ψυχοσωματικής υγείας, ο επαγγελματικός προσανατολισμός, καθώς και η βελτίωση της καθημερινότητας του παιδιού σε προσωπικό, οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό επίπεδο.

Η διεπιστημονική ομάδα της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Ψυχολογίας παρέχει πλήρη στήριξη σε παιδιά, εφήβους και τις οικογένειές τους, από το στάδιο της διάγνωσης μέχρι και τη θεραπεία.

Μεθοδολογία (4,5)

1. Διάγνωση, αξιολόγηση, εκτίμηση και λειτουργική περιγραφή του προβλήματος:

Η Ελληνική Εταιρεία Ιατρικής Ψυχολογίας χρησιμοποιεί αναγνωρισμένα νευροψυχολογικά, εκπαιδευτικά και άλλα διαγνωστικά τεστ για να αποτυπώσει το ψυχολογικό και μαθησιακό προφίλ των παιδιών/εφήβων, να αξιολογήσει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες τους και να διερευνήσει τη δυναμική και την επιρροή των ενδοοικογενειακών σχέσεων στην ψυχοσύνθεσή τους.

• Παρέμβαση, αντιμετώπιση του προβλήματος:

Με βάση τα ευρήματα από τη συλλογή των δεδομένων, η ομάδα των ειδικών της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Ψυχολογίας επιδιώκει τη σύνδεση των ευρημάτων της αξιολόγησης με το σχέδιο παρέμβασης. Δημιουργεί και εφαρμόζει τα κατάλληλα, ατομικά ή ομαδικά προγράμματα αντιμετώπισης και θεραπείας των κυρίαρχων προβλημάτων τους. Τα προγράμματα αυτά βασίζονται σε τεκμηριωμένες επιστημονικές πρακτικές, υποστηρίζονται από τις τελευταίες εξελίξεις στον κόσμο της τεχνολογίας (στους τομείς της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνίας και της βιοανάδρασης) και αξιολογούνται τακτικά από τους ειδικούς ως προς την αποτελεσματικότητά τους.

Εντοπίστε εγκαίρως, αντιμετωπίστε σωστά τα προβλήματα μάθησης ή/και συμπεριφοράς των παιδιών σας και συμβάλλετε στην ολοκληρωμένη  ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και σχολική τους προσαρμογή με την επιστημονικά τεκμηριωμένη βιοψυχοκοινωνική και ειδική εκπαιδευτική θεραπεία της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Ψυχολογίας.

Λόγω της πανδημίας Covid-19, οι υπηρεσίες παρέχονται και μέσω διαδικτυακών πλατφορμών.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ: Δρ. Ανδρέας Γρ.  Κανδαράκης,  Ειδικός Ψυχοπαιδαγωγός & Σύμβουλος Οικογένειας.

Ο Ανδρέας Γρ. Κανδαράκης είναι Ψυχοπαιδαγωγός με ειδίκευση στην Ειδική́ Αγωγή́ και Σύμβουλος Οικογένειας. Διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου των Αθηνών (ΕΚΠΑ). Το θέμα της διατριβής του είναι «Η ενδοπροσωπική και η διαπροσωπική προσαρμογή των μαθητών με χαμηλή σχολική επίδοση και η επίδρασή της στις σχέσεις με τους συμμαθητές». Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Ειδική Αγωγή και Ψυχολογία»  του Π.Τ.Δ.Ε. του ΕΚΠΑ. Από το 1989 υπηρετεί στην εκπαίδευση. Από́ το 1997 το επιστημονικό και επαγγελματικό του ενδιαφέρον εστιάζεται στην ψυχοπαιδαγωγική́ αντιμετώπιση των δυσκολιών μάθησης ή/και των προβλημάτων συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων.

Έχει διδάξει στην τριτοβάθμια προπτυχιακή́ και μεταπτυχιακή́ εκπαίδευση (Π.Τ.Δ.Ε. του ΕΚΠΑ, Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης του Π.Τ.Δ.Ε. του ΕΚΠΑ, Σχολή́ Επιστήμων της Αγωγής του Πανεπιστήμιου Λευκωσίας, Τμήμα Ειδικής Αγωγής του Μητροπολιτικού Κολλεγίου, Σχολή Πληροφορίας και Πληροφορικής του Τ.Α.Β.Μ. του Ιονίου Πανεπιστημίου). Έχει συντονίσει και διδάξει σε  ακαδημαϊκά σεμινάρια του Ιονίου Πανεπιστημίου με θέμα την παιδαγωγική αξιοποίηση της Τεχνολογίας Πληροφοριών και Επικοινωνίας στην Ειδική Αγωγή. 

Σήμερα, είναι ακαδημαϊκός συντονιστής και διδάσκων στο εξ αποστάσεως εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) σε συνεργασία με την Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ), με θέμα «Οι Νέες Τεχνολογίες Πληροφορίας στην Ειδική Αγωγή́ και Εκπαίδευση» (8). Ταυτόχρονα, συνδράμει με άρθρα του στο έργο της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας (π.χ. 9,10).

Βιβλιογραφία ή Επιστημονικές αναφορές:

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5^th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association.
2. National Joint Committee on Learning Disabilities, http://www.ldonline.org/  
3. National Center for Learning Disabilities, http://www.n.cld.org
4. Κανδαράκης, Α. Γ. (2004). Συνυπάρχουν οι μαθησιακές δυσκολίες με τα προβλήματα συμπεριφοράς; Αθήνα, Σαββάλας.
5. Κανδαράκης, Α. Γ. (2010). Ψυχοπαιδαγωγική αξιολόγηση προβλημάτων συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 49, 7-22, Ατραπός.
6. Κανδαράκης, Α. Γ. (2007).Ιδιοσυγκρασία και σχολική προσαρμογή, Αθήνα,Gutenberg.
7. Gorman, J., C. (1999). Understanding Children’s Hearts and Minds: Emotional Functioning and Learning Disabilities. Ανακτήθηκε 16/11/2022 από http://www.ldonline.org/article/6292
8. ΚΕΔΙΒΙΜ Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, https://eduditech.uniwa.gr/
9. Kandarakis, A. G., Poulos, M. S. (2008). Teaching Implications of Information –Processing Theory and Evaluation Approach of Learning Strategies using LVQ Neural Network. WSEAS, Transactions on Advances in Engineering Education, 3, 5, 111-119.
10. Poulos, M.S, Kandarakis, A. Gr., Tsinarelis, G.S. (2012).An automatic evaluation system of the results of the thought-operated computer system “Play attention” Using neural network technique. WSEAS, Transactions on Advances in Engineering Education, 207-211.